Τι αφορά η συμμετοχική διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς;

Η συμμετοχική διακυβέρνηση αφορά την ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ ιδρυμάτων πολιτιστικής κληρονομιάς και επαγγελματιών, καθώς και όλων των ενδιαφερομένων ή όσων δραστηριοποιούνται στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς – κοινωνία των πολιτών, ευρύ κοινό, ιδιοκτήτες, φροντιστές, επιχειρήσεις κ.ά. Η συμμετοχική διακυβέρνηση αφορά τους επαγγελματίες, διότι απαιτεί γνώση της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και γνώση της επίδρασης της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνία και των σχέσεων των πολιτών με την πολιτιστική κληρονομιά.

Η διακυβέρνηση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να εκφράσει τη μετάβαση από την άσκηση κυβερνητικής εξουσίας στη συμμετοχή των ενδιαφερομένων σε διαδικασίες που συνήθως αναλαμβάνονται και εκτελούνται από εμπειρογνώμονες, δημόσιους υπαλλήλους και πολιτικούς. Οι βασικές πτυχές της διακυβέρνησης —η συμμετοχή και η πρόσβαση— ήταν δημοφιλείς στο πλαίσιο των πολιτιστικών πολιτικών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, αυτό αφορούσε περισσότερο τις ιδέες, τις φιλοδοξίες και τα οράματα η συμμετοχική διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς εκφράζει τη βούληση για μεγαλύτερη συμμετοχή στην καθημερινή και κοινή πρακτική.

Η συμμετοχική διακυβέρνηση της υλικής, άυλης και ψηφιακής πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μια καινοτόμος προσέγγιση, με την εισαγωγή μιας πραγματικής αλλαγής ως προς τον τρόπο διαχείρισης και αποτίμησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι, επίσης, πιο βιώσιμη μακροπρόθεσμα απ’ ό, τι η προσέγγιση που χρησιμοποιήθηκε μέχρι σήμερα.

Πρόκειται για μια δημιουργική διαδικασία που περιλαμβάνει τον πειραματισμό και τη διερεύνηση και τη δοκιμή παλαιών και νέων ιδεών και επιλογών σε διάφορα πλαίσια. Περιλαμβάνει μια προοδευτική προσέγγιση και δεν εστιάζει στο τελικό αποτέλεσμα ή στους τρόπους μέτρησης του αποτελέσματος. Είναι φιλόδοξη και τολμηρή, υπερβαίνοντας τα όρια. Είναι έτοιμη να προχωρήσει πέρα από την παθητική αποδοχή της «λαϊκής βούλησης».

Το παρόν εγχειρίδιο

Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα «Συμπεράσματα για τη συμμετοχική διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς», του Νοεμβρίου 2014, ζητούσε τη συμμετοχή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων και καλούσε την Επιτροπή να προωθήσει μια συμμετοχική προσέγγιση όσον αφορά τη διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ζητούσε επίσης να αυξηθεί η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ώστε να προσδιοριστούν και να διαδοθούν βέλτιστες πρακτικές για προσεγγίσεις από τη βάση προς την κορυφή για την κοινή και χωρίς αποκλεισμούς διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συσταθεί μια ομάδα εργασίας εθνικών εμπειρογνωμόνων από 26 κράτη μέλη και τη Νορβηγία, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας για τον πολιτισμό 2015-2018. Στόχος της ήταν να εντοπιστούν καινοτόμα μοντέλα συμμετοχικής διακυβέρνησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το παρόν εγχειρίδιο είναι το αποτέλεσμα των εργασιών της ομάδας.

Τι περιλαμβάνει το παρόν εγχειρίδιο;

Το παρόν εγχειρίδιο περιλαμβάνει πρακτικές συμβουλές κυρίως για επαγγελματίες και ιδρύματα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο, γενικός στόχος του είναι η μετάβαση της συμμετοχικής διακυβέρνησης της πολιτιστικής κληρονομιάς από αφηρημένες έννοιες σε συγκεκριμένες

δράσεις και, ως εκ τούτου, μέρη αυτής θα είναι χρήσιμα και για άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, όπως πολιτικούς και αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής.

Πώς δημιουργήθηκε το περιεχόμενο;

Το Συμβούλιο ζήτησε από την ομάδα εργασίας να εντοπίσει ορθές πρακτικές, με τη χαρτογράφηση και τη σύγκριση δημόσιων πολιτικών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

…

Τέλος, η ομάδα προέβη σε ανάλυση των παραδειγμάτων με βάση 5 παράγοντες: εμπνευστής, κίνητρα, εμπόδια, συνέπειες και διδάγματα. Από την ανάλυση προκύπτει ότι υπάρχει ανάγκη για: ενίσχυση του δημόσιου ενδιαφέροντος και ανάπτυξη σχέσεων· ευελιξία και υποστήριξη έργων· βελτίωση των ικανοτήτων και της κατάρτισης του προσωπικού. Άλλα διδάγματα που αντλήθηκαν περιλαμβάνουν τα εξής: η διαδικασία αποτελεί μέρος του αποτελέσματος· οι προσεγγίσεις «από τη βάση προς την κορυφή» και «από πάνω προς τα κάτω» είναι συμπληρωματικές· η συμμετοχή και η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας σε όλες τις φάσεις· και η υλική, άυλη και ψηφιακή κληρονομιά θα πρέπει να συνδέονται.

Συστάσεις για ιδρύματα και επαγγελματίες πολιτιστικής κληρονομιάς

Το εγχειρίδιο περιλαμβάνει επίσης συστάσεις για ιδρύματα και επαγγελματίες πολιτιστικής κληρονομιάς. Το παρόν τμήμα βασίζεται στην ανάλυση και προσδιορίζει συγκεκριμένους τομείς δράσης, ενέργειες προς εξέταση και ερωτήσεις.

Η πρώτη πτυχή που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η στάση και η προθυμία για την υιοθέτηση της συμμετοχικής διακυβέρνησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνιστάται, κάθε ίδρυμα/ επαγγελματίας να ξεκινά τη διαδικασία απαντώντας σε έξι απλές ερωτήσεις. Αυτές αφορούν τα εξής: την ετοιμότητα του ιδρύματος/επαγγελματία να αλλάξει· αν η κοινωνία των πολιτών / οι ενδιαφερόμενοι έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον· εάν υπάρχει θετική στάση έναντι της συνεργασίας, μια κοινή αρχική αντίληψη, επαγγελματικό άνοιγμα στη γνώση κάθε μορφής· και αν πρωταρχικός στόχος είναι η δημόσια ωφέλεια.

Ο κατάλογος ερωτήσεων είναι ένα εργαλείο για να ελεγχθεί κατά πόσον η διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί σε περιπτώσεις όπου η συμμετοχική διακυβέρνηση της πολιτιστικής κληρονομιάς θα μπορούσε να θεωρηθεί πλεονέκτημα. Είναι επίσης χρήσιμο, κατά τα επόμενα στάδια, να γίνουν προσαρμογές της διαδικασίας.

Τα επόμενα στάδια εντάσσονται σε τρεις γενικούς τομείς, οι οποίοι διαιρούνται σε τρεις έως πέντε επιμέρους ενέργειες:

Δημιουργία των προϋποθέσεων με: την παροχή πληροφοριών σχετικά με τις νομικές προϋποθέσεις και τις ευκαιρίες, τον εντοπισμό των ενδιαφερομένων, την ανάπτυξη κοινού οράματος, την κατανομή των πόρων και τη δημιουργία περιβάλλοντος ή ευκαιριών για την ανταλλαγή γνώσεων και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των συμμετεχόντων.

Υποστήριξη της διαδικασίας: με την προώθηση της επικοινωνίας και της διαφάνειας, την προσέλκυση του ενδιαφέροντος και την αλληλεπίδραση μεταξύ της ιστορίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και προσωπικών ιστοριών ενδιαφερομένων, τονίζοντας ότι το κοινό καλό σημαίνει κοινή ευθύνη, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο που διαδραματίζουν οι επαγγελματίες στην κοινή γνώμη και δίνοντας προσοχή σε θεματολόγια και στην ανάγκη συμβιβασμού.

Διασφάλιση της βιωσιμότητας μέσω: της παρακολούθησης και της αξιολόγησης της διαδικασίας, την ενίσχυση εσωτερικών κινήτρων για την υιοθέτηση αυτής της προσέγγισης και την προώθηση των πλεονεκτημάτων για την κοινότητα.

Συστάσεις για πολιτικούς και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής

Υπάρχουν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, όπως η προβολή της αναγνώρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς ως κοινού αγαθού, ενός κοινού πόρου και μοχλού βιώσιμης ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τη συνεχή ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών και με άλλους τομείς.

Η ομάδα εργασίας συνέστησε την αξιοποίηση υφιστάμενων και επερχόμενων πρωτοβουλιών για την πολιτιστική κληρονομιά και των χρηματοδοτικών προγραμμάτων σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ με σκοπό την περαιτέρω ανάπτυξη του δυναμικού τους για τη συμμετοχική διακυβέρνηση.

Η ομάδα συνέστησε επίσης την ανάπτυξη ενός σαφούς και συνολικού πλαισίου πολιτικής σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ για την καθοδήγηση των στρατηγικών και των πρακτικών.